छापा संस्करण

फुङलिङ, असार १ः ताप्लेजुङको पाथीभरा क्षेत्र, विशेषतः मुक्कुम्लुङ आसपासका क्षेत्रमा दुई दिनसम्म व्यापक वृक्षारोपण गरिएको छ। पाथीभरा केवलकार निर्माणको विरोधमा उत्रिएको मुक्कुम्लुङ संघर्ष समितिको आयोजनामा असार १ र २ गते (शनिबार र आइतबार) गरी १० हजारभन्दा बढी बिरुवा रोपिएको समितिले जानकारी दिएको छ।

संघर्ष समितिका संयोजक श्रीप्रसाद लिङ्खिमका अनुसार दुई दिनको अवधिमा करिब एक हजार व्यक्ति प्रत्यक्ष सहभागी भएर बिरुवा रोपणमा जुटेका थिए। “केवलकार निर्माणको नाममा रुख काटिएको क्षेत्र र पाथीभरा (मुक्कुम्लुङ) वरपर रहेका खाली जमिनहरूमा बिरुवा रोपेका छौँ,” लिङ्खिमले बताए। उनका अनुसार यस अभियानमा गोब्रे सल्ला, लौठ सल्ला, चिमाल लगायतका स्थानीय जातका बिरुवाहरू प्राथमिकतामा राखिएको थियो।

केवलकार परियोजनाको विरोधसँगै वृक्षारोपण

केवलकार निर्माणको प्रस्ताव सार्वजनिक भएदेखि नै मुक्कुम्लुङ क्षेत्रका स्थानीयवासी, धार्मिक अगुवा, पर्यावरणविद् तथा अधिकारकर्मीहरू यसको विरोधमा उत्रिरहेका छन्। उनीहरू केवलकार परियोजनाले पाथीभरा क्षेत्रको धार्मिक, सांस्कृतिक र प्राकृतिक महत्वमा आँच पुग्ने दाबी गर्छन्। साथै, परियोजनाका लागि ठूलो संख्यामा रूख कटान हुनु, जङ्गली जीवजन्तुको बासस्थानमा असर पर्नु, धार्मिक यात्रीहरूको पदयात्राको संस्कृति समाप्त हुनु लगायतका कारणले स्थानीयवासी आन्दोलित बनेका छन्।

वृक्षारोपण अभियानलाई केवल वातावरण संरक्षणको दृष्टिकोणबाट मात्र नभई, केवलकार परियोजनाविरुद्धको सांकेतिक प्रतिवादको रूपमा समेत लिइएको छ।

स्थानीयको सहभागिता र उत्साह

पाथीभरा क्षेत्रका आसपासका ढुंगाको पाखा, उबडखाबड जमिन, कटान गरिएका भूभाग, तथा धार्मिक मार्ग वरिपरिको खाली जग्गामा सयौँ बिरुवाहरू रोपे। पाथीभरा क्षेत्रको धार्मिक, सांस्कृतिक र पर्यावरणीय संवेदनशीलतालाई ध्यानमा राख्दै सामूहिक वृक्षारोपण कार्यक्रमलाई संरक्षण र चेतनाको अभियानको रूपमा समेत प्रस्तुत गरिएको सहभागीहरू बताउँछन्।

रोपिएका बिरुवाको संरक्षणको चुनौती र योजना

बिरुवा रोपेर मात्रै काम सकिँदैन, त्यसको संरक्षण र हेरचाह पनि जरुरी हुन्छ। यही यथार्थतालाई बुझ्दै संघर्ष समितिले आगामी दिनमा रोपिएका बिरुवाहरूको संरक्षणका लागि स्थानीय समुदायसँग सहकार्य गर्दै विशेष कार्यदल बनाउने जनाएको छ।

समितिका एक सदस्यका अनुसार, “बिरुवा रोपेपछि त्यसलाई बाँचाउने जिम्मेवारी पनि हाम्रो हो। पानी सिँचाइ, सुरक्षा, घाँसछाँटजस्ता कार्यहरू नियमितरूपमा सञ्चालन गर्न स्थानीय युवा तथा संस्थाहरूसँग सहकार्य गरिनेछ।”

त्यस्तै, बिरुवा रोपिएको क्षेत्रमा प्लास्टिक तथा फोहरजन्य वस्तुको निषेध र सचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने योजना पनि सार्वजनिक गरिएको छ।

धार्मिक पर्यावरणीय सम्बन्ध र पाथीभरा क्षेत्र

पाथीभरा ताप्लेजुङको एक प्रमुख धार्मिक तीर्थस्थल हो, जहाँ हरेक वर्ष हजारौँ श्रद्धालुहरू नेपालका विभिन्न भूभाग तथा भारत, भुटान, सिक्किम, दार्जिलिङ आदि क्षेत्रबाट पूजा गर्न आउँछन्। पाथीभरा दर्शन गर्नको लागि लामो पदयात्रा गरिनुपर्ने भएकाले यस क्षेत्रको आध्यात्मिक महत्त्वसँगै शारीरिक तदारुकता र प्राकृतिक मेलमिलापको पनि विशेष अनुभूति हुन्छ।

स्थानीयवासीहरूका अनुसार केवलकार बनेमा यात्रुको संख्यामा वृद्धि भइ आर्थिक रूपमा फाइदा होला, तर त्यसले पदयात्राको सांस्कृतिक मूल्य समाप्त गर्ने, वातावरणमा दबाब सिर्जना गर्ने, र स्थानीय संरचना तथा शान्त परिवेशमा असर पार्ने निश्चित छ।

यसै सन्दर्भमा, मुक्कुम्लुङ संघर्ष समितिले केवलकार परियोजनाको स्थानान्तरण वा स्थगनको माग गर्दै विभिन्न चरणका आन्दोलन र चेतनामूलक कार्यक्रमहरू गर्दै आएको छ। वृक्षारोपण त्यही आन्दोलनको एक शृङ्खला हो, जसले केवल विरोध मात्र होइन, सृजनात्मक विकल्पको पनि सन्देश दिन खोजेको छ।

सरकारी पक्ष र अन्य संस्थाको भूमिका

सरकारले केवलकार परियोजनालाई पूर्वाधार र धार्मिक पर्यटन प्रवर्द्धनको दृष्टिले हेरेको छ। तर, स्थानीयवासीको असहमति, वातावरणीय प्रभाव मूल्याङ्कनको विषय र परियोजनाको पारदर्शितामाथि उठेका प्रश्नहरूले यो विषय विवादास्पद बनेको छ।

यता, स्थानीय निकाय, वन डिभिजन कार्यालय, सामुदायिक वन समूह, र वातावरणीय सञ्जालहरूलाई समेत वृक्षारोपण कार्यमा सहकार्यका लागि अनुरोध गरिएको संघर्ष समितिले जनाएको छ।

भविष्यका कार्यक्रम र अभियानको निरन्तरता

संघर्ष समितिका अनुसार, वृक्षारोपण अभियानलाई वर्षभर जारी राख्ने तयारी छ। वर्षाको समयलाई सदुपयोग गर्दै आगामी हप्ता पनि अर्को चरणको वृक्षारोपण गरिने बताइएको छ। साथै, पाथीभरा क्षेत्र वरिपरि जैविक विविधताको प्रवर्द्धन, औषधीय बनस्पतिको संरक्षण, तथा पर्यावरणीय चेतनामूलक गतिविधिहरू पनि सञ्चालन गरिने योजना सार्वजनिक गरिएको छ।

पाथीभरा मुक्कुम्लुङ क्षेत्रमा गरिएको यो वृक्षारोपण अभियान हरियालीको अभियान मात्र होइन, विकास र संरक्षणबीचको सन्तुलन खोज्ने प्रयास पनि हो। केवलकारजस्तो ठूला पूर्वाधार परियोजनाको सन्दर्भमा स्थानीयको सहमति, पर्यावरणीय अध्ययन, सांस्कृतिक संवेदनशीलता, र दीर्घकालीन सोच आवश्यक पर्छ भन्ने सन्देश यस कार्यक्रमले दिएको छ।

संघर्ष समितिको वृक्षारोपणले ‘विकासको नाममा विनाश होइन, संरक्षणमा आधारित विकास’ चाहिएको स्थानीयको चाहना झल्काएको छ। यदि सरकारी निकायले समयमै स्थानीयको आवाज सुनेन भने, यो अभियान केवल हरियाली रोपणमा सीमित नरही, व्यापक आन्दोलनको रूप लिन सक्ने संकेतसमेत देखिन्छ।