छापा संस्करण

जितेन चेम्जोङ जिवन्त

ताप्लेजुङको पवित्र धार्मिक स्थल पाथीभरामा निर्माणाधीन केबलकार परियोजनाले हाल दिनानुदिन विवाद र अशान्ति निम्त्याएको छ। स्थानीयवासी र कम्पनीबीचको असहमति, प्रशासनको बल प्रयोग, र जिम्मेवार निकायहरूको समन्वय अभावले समस्या झन् पेचिलो बन्दै गएको छ। यस्तो परिस्थितिमा दमनको विकल्प खोज्नुपर्ने बेला आएको छ। संवाद, संयम, र समन्वयको माध्यमबाट दीर्घकालीन समाधानतर्फ अघि बढ्न नसकिए ताप्लेजुङको शान्त वातावरणमा चिरा पर्ने सम्भावना छ।

दमन समाधान होइन

इतिहास साक्षी छ, दमनले कहिल्यै पनि कुनै समस्याको दीर्घकालीन समाधान दिन सकेको छैन। अहिलेको परिस्थितिमा, प्रशासन र कम्पनीले बल प्रयोग गरेर स्थानीयवासीको आवाज दबाउने प्रयास गरेको देखिन्छ। आन्दोलनकारीहरूले गरेको विरोधलाई व्यवस्थापन गर्न प्रहरीद्वारा टियर ग्यास प्रहार गरिएको छ, र केही स्थानमा झडपका कारण स्थानीयवासी घाइते भएका छन्। यसले समस्या समाधान गर्नुको सट्टा स्थानीयवासीको आक्रोशलाई अझै बढाएको छ। झिल्कोले डढेलो निम्त्याएझैं, यस्तो असन्तोषले भविष्यमा थप गम्भीर संकट निम्त्याउन सक्छ।

जिम्मेवार निकायको भूमिका

ताप्लेजुङजस्तो सानो तर प्राकृतिक रूपमा धनी जिल्लामा यति गम्भीर समस्या सिर्जना हुनु भनेको जिम्मेवार निकायहरूको कमजोरी हो। संसद, मन्त्री, मानवअधिकारकर्मी, सञ्चारकर्मी—सबैजना उपस्थित हुँदाहुँदै पनि समस्यालाई समाधान गर्न ध्यान नदिइनु दुखद छ। मध्यस्थता गर्ने, समन्वयकारी भूमिका निर्वाह गर्ने, र सबै पक्षलाई एउटै ठाउँमा ल्याएर समस्या हल गर्ने प्रयास किन गरिँदैन? जिम्मेवार निकायको यस किसिमको उदासीनता भनेको ताप्लेजुङलाई अभिभावकविहीन बनाउने जस्तै हो।

केबलकार परियोजना—सम्भावना र समस्या

केबलकार निर्माणको पक्षले यसले पर्यटन प्रवर्द्धन हुने, स्थानीय अर्थतन्त्र सुधार हुने, र पाथीभरा मन्दिरसम्मको पहुँच सहज हुने दाबी गरेको छ। तर, यसको विपक्षमा स्थानीय समुदायको चासो र अधिकारहरूको बेवास्ता भएको स्पष्ट देखिन्छ।

१. पर्यावरणीय प्रभाव

पाथीभरा क्षेत्रको प्राकृतिक सौन्दर्य नै यसको प्रमुख पहिचान हो। केबलकार निर्माणका लागि वन फँडानी, जमिन सम्याउने काम, र अन्य भौतिक संरचना निर्माणले यहाँको पारिस्थितिक सन्तुलन बिगार्न सक्छ। यसले दीर्घकालमा पर्यावरणीय क्षति पुर्’याउने सम्भावना छ।

२. धार्मिक भावनामा चोट

पाथीभरा माताको मन्दिरलाई स्थानीयवासीले पवित्र धार्मिक स्थलको रूपमा मान्दछन्। केबलकारको व्यावसायिकरणले मन्दिरको धार्मिक महत्त्वलाई कम गर्न सक्ने चिन्ता व्यक्त गरिएको छ।

३. स्थानिय चासोको बेवास्ता

स्थानियवासीको सहमति विना सुरु गरिएको यो परियोजनाले उनीहरूको चासोलाई पूर्ण रूपमा बेवास्ता गरेको देखिन्छ। उनीहरूको आवाज सुन्ने र उनीहरूसँग समन्वय गर्ने प्रयास नै नगर्नु समस्या बल्झिनुको प्रमुख कारण हो।

४. आर्थिक असमानता र विस्थापनको डर

केबलकार निर्माणपछि स्थानीयवासीको आर्थिक क्रियाकलाप (जस्तै, गाइड सेवा, खाना तथा आवास सेवा) मा नकारात्मक असर पर्ने डर छ। यसले गरिबी र बेरोजगारीको समस्या थप गम्भीर बनाउन सक्छ।

समन्वय र संवादको अभाव

प्रशासन र कम्पनीको दृष्टिकोणमा समन्वय र संवादको पूर्ण अभाव देखिन्छ। स्थानीयवासीले भनेका छन् कि उनीहरूले आफ्ना समस्याहरू समाधान गर्नुपर्छ भन्ने माग राख्दा उल्टै दमन गरिएको छ। यो प्रवृत्ति अत्यन्तै खतरनाक हो।

१. संवादको माध्यमबाट समाधान खोज्नुपर्छ

स्थानिय, कम्पनीका प्रतिनिधि, प्रशासन, र नागरिक समाजका सदस्यहरू सम्मिलित वार्ता टोली गठन गरेर समस्या समाधानतर्फ अघि बढ्नुपर्छ। दुवै पक्षका चासोलाई प्राथमिकता दिन सक्ने वातावरण तयार पार्न सकियो भने मात्रै दीर्घकालीन समाधान सम्भव छ।

२. मध्यस्थताको भूमिका

प्रत्येक पक्षको चासो र मागलाई समेटेर निष्पक्ष मध्यस्थता गर्ने निकाय आवश्यक छ। यसले दुवै पक्षलाई सहमतिमा ल्याएर समस्या समाधान गर्न मद्दत गर्न सक्छ।

जिम्मेवारीको प्रश्न

आगोमा तेल थप्ने काम गरिरहेको जिम्मेवार निकायलाई अब गम्भीर बन्नुपर्ने समय आएको छ। विकास र समृद्धिका लागि स्थानीय जनताको आवाज सुन्ने र उनीहरूको सहमति विना कुनै पनि परियोजना अघि बढाउन नहुने स्पष्ट छ। माथिका आदेशहरूमात्र आधार मान्नु र स्थानीयको भावनालाई बेवास्ता गर्नु भनेको ताप्लेजुङलाई समस्याको दलदलमा फसाउनु हो।

दीर्घकालीन समाधानका उपाय

१. समुदायमा आधारित योजना

केबलकार परियोजनालाई सफल बनाउन स्थानीय समुदायको सहमति र सहभागिता अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण छ। उनीहरूको चासो र मागलाई ध्यानमा राखेर परियोजनालाई अघि बढाउन सकियो भने समस्या समाधान सजिलो हुन्छ।

२. पर्यावरणीय प्रभाव मूल्यांकन

पारिस्थितिकीय सन्तुलनको रक्षा गर्न पर्यावरणीय प्रभाव मूल्यांकन (EIA) मा ध्यान दिनुपर्छ। वन फँडानी, जल स्रोत, र जैविक विविधतालाई ध्यानमा राखेर योजनालाई परिमार्जन गर्नुपर्छ।

३. स्थानीय रोजगारीको व्यवस्था

केबलकार परियोजनामा स्थानियवासीलाई रोजगारीका अवसर उपलब्ध गराएर उनीहरूको चासो कम गर्न सकिन्छ। यो माध्यमबाट उनीहरूको प्रत्यक्ष सहभागिता सुनिश्चित गर्न सकिन्छ।

४. संवाद र सहकार्यको प्रवर्द्धन

प्रशासन, कम्पनी, र स्थानीयवासीबीच संवादको माध्यमबाट सहकार्यको वातावरण बनाउनुपर्छ। यसले दुवै पक्षका बीचको असन्तोष कम गर्न मद्दत पुर्’याउनेछ।

निष्कर्ष

पाथीभरा माताको मन्दिरमा निर्माण भइरहेको केबलकार परियोजना विकास र समृद्धिको प्रतीक हो, तर यसको कार्यान्वयन सही तरिकाले नभए ताप्लेजुङको शान्ति र समृद्धिमा गम्भीर असर पर्न सक्छ। दमनको सट्टा संवाद, समन्वय, र सहकार्यको माध्यमबाट दीर्घकालीन समाधान खोज्नुपर्छ।

केबलकारको नाममा ताप्लेजुङको पहिचान र गरिमा संकटमा नपरोस्। सबै पक्ष गम्भीर भएर सोच्ने बेला आएको छ। विकासका नाममा स्थानीय अधिकार र चासोको बलिदान हुन दिनु हुँदैन। समस्याको दीर्घकालीन समाधान खोज्न जिम्मेवार निकाय, कम्पनी, र स्थानियवासी सबैले साझा प्रयास गर्नुपर्छ।